Geschreven door Muus Visser
Gemeenten hebben in toenemende mate last van bijplaatsingen: afval dat naast ondergrondse containers wordt gedumpt. Maatregelen als ‘containertuintjes’, cameratoezicht en eventueel de afschaffing van het betalen per afvalzak moeten uitkomst bieden.
Bewoners van bepaalde Arnhemse wijken spreken gekscherend inmiddels van ‘Palermo aan de Rijn’, zoveel afval belandt er op de plateaus naast de containers. Uit een steekproef van de Gelderlander bleek dat bijna 1 op de 5 containers rondom is vervuild. ‘We hebben zo’n 1400 containers in Arnhem, dus reken maar uit hoeveel dat er zijn,’ zegt raadslid Vincent Bouma.
Bijplaatsingen zijn geen specifiek Arnhems probleem. Landelijke cijfers ontbreken, maar een rondje langs nieuwssites leert dat de problematiek speelt van Roosendaal tot Enschede. De een wijst op de volle containers als oorzaak van het probleem; nieuwe zakken passen er niet meer in, waarop bewoners deze naast de container achterlaten. Met alle gevolgen van dien: irritatie bij buren, stankoverlast en ongedierte in de buurt.
Bouma: ‘Rond 20% van de afvalcontainers is het een puinhoop’
Anderen zien diftar (afkorting van gedifferentieerde tarieven) als de boosdoener. Dit systeem houdt grofweg in dat bewoners betalen per weggegooide afvalzak of hoeveelheid afval, in plaats van een vast bedrag per jaar aan afvalstoffenheffing. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) geeft het systeem huishoudens een prijsprikkel om de hoeveelheid restafval terug te dringen. De negatieve lezing zou zijn dat het huishoudens een prikkel geeft hun afval niet in de container te deponeren, maar daarnaast of in openbare afvalbakken. Toch zou dit ‘onwenselijke neveneffect’ klein zijn in vergelijking met de behaalde positieve resultaten, aldus het CPB vorig jaar.
Lokale PvdA-politici in verschillende gemeenten herkennen het afvalprobleem in hun gemeenten. Wat zien zij als de oorzaak? En, belangrijker, zijn er oplossingen?
VANG-doelstellingen
De term bijplaatsingen vindt Arjan de Vries ‘wel heel keurig’, bijna eufemistisch eigenlijk. ‘Het is gewoon aso-gedrag,’ zegt de Almelose fractievoorzitter. Ook Almelo kent het probleem van afval dat naast de container wordt achtergelaten. ‘Maar we hebben een wethouder die er bovenop zit.’
De gemeente werkt (nog) niet met diftar, een heikel punt in de gemeenteraad, vertelt De Vries. Zelf heeft hij ook zijn twijfels bij het systeem. ‘De discussie over diftar loopt al jaren en is nog niet beslecht. De invoering zelf is kostbaar en ik denk daarnaast dat het bijplaatsingen in de hand werkt. Deze gemeenteraad gaat daar niet meer over beslissen.’
De Vries: ‘Het is gewoon aso-gedrag’
In Arnhem werd diftar juist onlangs ingevoerd; per 1 juli werkt de gemeente met het principe van betalen per afvalzak. ‘Daar zijn wij als PvdA belangrijk in geweest, want wij hebben het voorstel aan een meerderheid geholpen,’ zegt raadslid Bouma. De invoering duurde 6 jaar. ‘Het is bekend dat rond de invoer en de periode daarna het aantal bijplaatsingen flink toeneemt. Dat is ook in Arnhem het geval; die hoeveelheid is omhoog geschoten.’
Toch ziet Bouma diftar vooralsnog als het beste systeem. Ten eerste om de hoeveelheid restafval per inwoner omlaag te brengen. In 2014 stelde het kabinet Rutte II acht ‘VANG-doelstellingen’ vast, waarbij VANG staat voor ‘Van afval naar grondstof’. Een van de doelstellingen is de hoeveelheid restafval per inwoner naar 100 kg per jaar te krijgen in 2020. ‘Diftar helpt daarbij,’ stelt Bouma, ondersteund door cijfers van de Benchmark Afval.
Ten tweede moet de gemeente de afvalstoffenheffing betaalbaar houden; de kosten van de afvalophaal worden één op één doorberekend aan de inwoners. Bouma: ‘Je moet als gemeente iets doen, anders loopt het uit de klauwen.’ In 2018 werkte zo’n 50 procent van de gemeenten in Nederland met diftar.
Bloemetjestapijt
Een mogelijke oplossing voor minder bijplaatsingen wordt gezocht in de containertuintjes. Daarbij lijken gemeenten uit te gaan van de broken window theorie, die stelt dat een vervuilde omgeving meer vuil aan zal trekken. Omgekeerd heeft een onderhouden en schone buurt een preventief effect ten aanzien van ongewenst gedrag en kleine criminaliteit, zoals vandalisme. Een container in een net aangeharkt (kunst)tuintje zou binnen die logica moeten zorgen voor minder bijplaatsingen. En het werkt, tot op zekere hoogte, zegt André Boersma. Het Enschedese PvdA-raadslid vertelt dat het aantal bijplaatsingen rond containers met ‘bloemetjestapijt’ wel degelijk afnam. ‘De proef met tuintjes was redelijk geslaagd. Maar op een gegeven moment gaat dat kunstgras kapot en moet er gezocht worden naar geld om dat te vervangen.’
Boersma: ‘De proef met containerstuintjes is redelijk geslaagd’
Ook het Arnhems raadslid Bouma wijst op de kosten. ‘We hebben simpelweg niet de ruimte in de begroting om bij alle containers tuintjes aan te leggen.’ Hij is voorzichtig positief over de containerhofjes. ‘In een wijk waar veel bijplaatsingen plaatsvonden lijkt het nu beter te worden. Het vervelende daar is dat mensen in een rolstoel of scootmobiel niet meer bij de container konden. Daar gaan we vragen over stellen.’
In Almelo wordt ondertussen geëxperimenteerd met zwaarder geschut. Eerder plaatste de gemeente al camera’s bij twee milieustraatjes, zoals de ondergrondse containers er genoemd worden. ‘Dat schijnt een succes te zijn,’ vertelt fractievoorzitter De Vries. ‘Het bijplaatsen zelf is daardoor verminderd en we hebben wat overtreders kunnen bekeuren.’
Het heterdaadje
De camera’s zijn in Almelo niet het enige wapen in de strijd tegen bijplaatsingen; recentelijk introduceerde de gemeente het ‘heterdaadje’, een container die begint te loeien wanneer er afval naast wordt gezet. ‘Gooi je afval in de afvalbak,’ sommeert de container.
Een goed idee, vindt Boersma, die denkt dat bijplaatsingen een ‘mentaliteitsprobleem’ zijn. ‘Zo’n alarm geeft de buurt een signaal, dat laat weten dat er iets gebeurt. Misschien verhoogt het de drempel het afval naast de bak achter te laten.’ Hij pleit voor een heldere campagne die in klare taal uitlegt wat de financiële gevolgen kunnen zijn van bijplaatsingen: als je nu je afval niet in de container plaatst, betaal je op termijn zoveel euro per zak. Boersma verwacht daarnaast dat de bijplaatsingen af zullen nemen na de coronacrisis. Boersma: ‘Dan gaan de mensen weer aan het werk en is er minder tijd om het hele huis op te ruimen.’
Bouma: ‘Zonder werkbaar alternatief Diftar afschaffen is onverstandig’
In Arnhem werd ruim een maand na invoering van diftar alweer gekeken naar afschaffing van het systeem om het afvalprobleem te tackelen. De lokale SP heeft aangekondigd samen met burgers hierover een referendum te willen organiseren. Bouma: ‘Zonder dat ze hierbij een werkend alternatief presenteren.’
Om tot een referendum te komen zijn aanvankelijk 750 handtekeningen nodig, later nog eens 3000. ‘En die gaan er wel komen,’ verwacht Bouma. ‘Het referendum wordt in dat geval waarschijnlijk tegelijk gehouden met landelijke verkiezingen, anders komen er te weinig mensen op af. Dan kan diftar in Arnhem zomaar weer sneuvelen.’
